(१) सर्व प्रश्न सोडविणे अनिवार्य आहे.
(२) उजवीकडील अंक प्रश्नांचे पूर्ण गुण दर्शवितात.
(३) डावीकडील अंक प्रश्नांचे क्रमांक दर्शवितात.
(४) प्रत्येक प्रश्नाच्या उत्तराचा प्रारंभ नवीन पानावर करावा.
- वित्त म्हणजेच कंपनीच्या _____ बाबींचे व्यवस्थापन करणे.
उत्तर: वित्त म्हणजेच कंपनीच्या (अ) आर्थिक बाबींचे व्यवस्थापन करणे.
- कंपनी सार्वजनिक स्वरूपात कमीत कमी _____ महिन्यांसाठी ठेवींचा स्वीकार करू शकते.
उत्तर: कंपनी सार्वजनिक स्वरूपात कमीत कमी (ब) सहा महिन्यांसाठी ठेवींचा स्वीकार करू शकते.
- कंपनी _____ परिवर्तनीय कर्जरोख्यांची विक्री करू शकते.
उत्तर: कंपनी (क) अंशतः व पूर्ण परिवर्तनीय कर्जरोख्यांची विक्री करू शकते.
- कर्जरोख्यांद्वारे जमा केलेले भांडवल हे कंपनीचे _____ भांडवल असते.
उत्तर: कर्जरोख्यांद्वारे जमा केलेले भांडवल हे कंपनीचे (अ) कर्जाऊ भांडवल असते.
- _____ हा कंपनीने धनकोंना दिलेला परतावा आहे.
उत्तर: (ब) व्याज हा कंपनीने धनकोंना दिलेला परतावा आहे.
| 'अ' गट | उत्तर पर्याय | 'ब' गट (योग्य जोडी) |
|---|---|---|
| (अ) भांडवली अर्थसंकल्प | (३) | गुंतवणुकीचा निर्णय |
| (ब) दिलगिरी पत्र | (१०) | भाग वाटप न करणे |
| (क) संचालक मंडळ | (९) | कर्जरोखे विक्रीचा अधिकार |
| (ड) डिपॉझिटरी कायदा | (८) | १९९६ |
| (इ) अंतिम लाभांश | (७) | संचालक मंडळाकडून निश्चिती व सभासदांकडून घोषणा |
Secretarial Practice Board Papers
- S.P. - March 2025 - English Medium View Answer Key
- S.P. - March 2025 - Marathi Medium View Answer Key
- S.P. - March 2025 - HIndi Medium View Answer Key
- S.P. - March 2024 - English Medium View Answer Key
- S.P. - March 2024 - Marathi Medium Download QP Answer Key Answer Key
- S.P. - March 2024 - Hindi Medium View Answer Key
- S.P. - March 2022 View
- S.P. - March 2014 View
- S.P. - October 2014 View
- S.P. - March 2015 View
- S.P. - July 2015 View
- S.P. - March 2016 View
- S.P. - July 2016 View
- S.P. - March 2017 View
- S.P. - July 2017 View
- S.P. - March 2018 View
- S.P. - July 2018 View
- S.P. - February 2019 View
-
कर्जरोखे, सार्वजनिक ठेवी, संचयी मिळकत (प्रतिधारण नफा)
उत्तर: संचयी मिळकत (प्रतिधारण नफा) (इतर दोन्ही कर्जाऊ भांडवलाचे स्त्रोत आहेत, तर हे मालकीचे भांडवल आहे). -
बोनस भाग, हक्क भाग, कर्मचारी भाग विकल्प योजना (ESOS)
उत्तर: कर्मचारी भाग विकल्प योजना (ESOS) (हे कर्मचाऱ्यांसाठी असते, तर इतर दोन्ही विद्यमान भागधारकांसाठी असतात). -
खाजगी कंपनी, अपात्र सार्वजनिक कंपनी, सरकारी कंपनी
उत्तर: खाजगी कंपनी (खाजगी कंपनीला जनतेकडून ठेवी स्वीकारता येत नाहीत). -
डिपॉझिटरी, डीपी, आर.बी.आय.
उत्तर: आर.बी.आय. (इतर दोन डिपॉझिटरी पद्धतीचे घटक आहेत). -
खाजगीरित्या विक्री, व्यापारी पतपत्र, नंतरची सार्वजनिक विक्री (FPO)
उत्तर: व्यापारी पतपत्र (हे नाणे बाजारातील साधन आहे, इतर दोन्ही भांडवल उभारणीचे मार्ग आहेत).
- मालकीचे भांडवल हे तात्पुरते / हंगामी भांडवल आहे.
उत्तर: मालकीचे भांडवल हे कायमस्वरूपी भांडवल आहे.
- एफपीओ म्हणजे जनतेला पहिल्यांदा भागांची सार्वजनिक विक्री करणे.
उत्तर: आयपीओ (IPO) म्हणजे जनतेला पहिल्यांदा भागांची सार्वजनिक विक्री करणे.
- लाभांशाची शिफारस भागधारकांकडून केली जाते.
उत्तर: लाभांशाची शिफारस संचालक मंडळाकडून केली जाते.
- ठेवी दीर्घ मुदतीसाठीचा भांडवलाचा स्त्रोत आहे.
उत्तर: ठेवी अल्प मुदतीसाठीचा भांडवलाचा स्त्रोत आहे.
- भागबाजार हा नाणे बाजाराचा एक महत्त्वाचा घटक आहे.
उत्तर: भागबाजार हा भांडवल बाजाराचा एक महत्त्वाचा घटक आहे.
खालील संज्ञा / संकल्पना स्पष्ट करा (कोणत्याही चार) : [८]
अर्थ: स्थिर मालमत्ता खरेदी करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या भांडवलास स्थिर भांडवल असे म्हणतात.
स्पष्टीकरण: हे भांडवल व्यवसायात दीर्घकाळासाठी गुंतवलेले असते. उदाहरणार्थ, जमीन, इमारत, फर्निचर, यंत्रसामग्री इत्यादी खरेदी करण्यासाठी लागणारे भांडवल.
अर्थ: व्यवसायासाठी विशिष्ट कालावधीसाठी बाहेरील स्त्रोतांकडून कर्ज रूपाने उभारलेल्या निधीस कर्जाऊ भांडवल असे म्हणतात.
स्पष्टीकरण: या भांडवलावर कंपनीला निश्चित दराने व्याज द्यावे लागते. यामध्ये कर्जरोखे, सार्वजनिक ठेवी, बँकेचे कर्ज इत्यादींचा समावेश होतो.
अर्थ: कंपनी आपल्या विद्यमान समहक्क भागधारकांना त्यांच्या धारण केलेल्या भागांच्या प्रमाणात जे भाग विनामूल्य देते, त्यांना बोनस भाग असे म्हणतात.
स्पष्टीकरण: हे भाग कंपनीच्या जमा झालेल्या नफ्यातून किंवा राखीव निधीतून दिले जातात. यासाठी भागधारकांकडून कोणतेही पैसे घेतले जात नाहीत.
अर्थ: ज्या पद्धतीत गुंतवणूकदारांच्या प्रतिभूती (भाग, कर्जरोखे) इलेक्ट्रॉनिक स्वरूपात सुरक्षित ठेवल्या जातात, त्यास डिपॉझिटरी पद्धती असे म्हणतात.
स्पष्टीकरण: हे बँकेसारखे कार्य करते. भारतात NSDL आणि CDSL या दोन डिपॉझिटरी संस्था कार्यरत आहेत.
अर्थ: ज्या बाजारात अगोदरच वितरित केलेल्या प्रतिभूतींची खरेदी-विक्री केली जाते, त्यास दुय्यम बाजार असे म्हणतात.
स्पष्टीकरण: यालाच सामान्यतः शेअर बाजार किंवा स्टॉक एक्स्चेंज असे म्हटले जाते. येथे गुंतवणूकदार आपल्याकडील रोखे विकून रोख रक्कम मिळवू शकतात.
अर्थ: भाग बाजार म्हणजे अशी जागा जिथे विविध प्रकारच्या प्रतिभूतींची (समहक्क भाग, कर्जरोखे इ.) खरेदी-विक्री चालते.
स्पष्टीकरण: हा भांडवल बाजाराचा एक महत्त्वाचा घटक आहे. उदा. बॉम्बे स्टॉक एक्स्चेंज (BSE) आणि नॅशनल स्टॉक एक्स्चेंज (NSE).
खालील घटना / परिस्थितीचा अभ्यास करून आपले मत लिहा (कोणतेही दोन) : [६]
(अ) कंपनी परिवर्तनीय कर्जरोख्यांची विक्री करू शकते का?
होय, व्हायलेट लिमिटेड कंपनी परिवर्तनीय कर्जरोख्यांची विक्री करू शकते. मात्र, यासाठी सर्वसाधारण सभेत विशेष ठराव मंजूर करून घेणे आवश्यक आहे.
(ब) कंपनीने आपल्या सभासदांना कर्जरोखे देऊ केले असतील तर अशा कर्जरोख्यांवर सर्वसाधारण मतदानाचे हक्क मिळतील का?
नाही. कंपनी कायदा २०१३ नुसार, कोणत्याही कंपनीला मतदानाचा हक्क असलेल्या कर्जरोख्यांची विक्री करता येत नाही.
(क) कर्जरोखे विक्री करून उभारलेले भांडवल कोणत्या प्रकारचे असेल - मालकीचे भांडवल की कर्जाऊ भांडवल?
कर्जरोखे विक्री करून उभारलेले भांडवल हे 'कर्जाऊ भांडवल' असेल.
(अ) श्री सतीश यांचे ‘एस बी आय’ बँकेत बचत खाते आहे. या खात्यात डिमॅटसाठी त्यांचे भाग जमा केले जाऊ शकतात का?
नाही, श्री सतीश त्यांचे भाग बचत खात्यात जमा करू शकत नाहीत. यासाठी त्यांना स्वतंत्र 'डिमॅट खाते' उघडावे लागेल.
(ब) त्यासाठी कोणत्या प्रकारचे खाते आवश्यक आहे?
त्यासाठी डिपॉझिटरी पार्टिसिपंट (DP) कडे 'डिमॅट खाते' (Beneficiary Owner Account) उघडणे आवश्यक आहे.
(क) डिमॅट नंतर श्री सतीश यांच्या समभागाचे परिरक्षक आर.बी.आय. असेल का?
नाही. डिमॅट नंतर समभागांचे परिरक्षक (Custodian) 'डिपॉझिटरी' (NSDL किंवा CDSL) असेल, आर.बी.आय. नाही.
(अ) लाभांश जाहीर केल्यापासून ३० दिवसांच्या आत वाटप न केल्यास कंपनी ने कर्तव्य करण्यात कसूर केली आहे असे होईल का?
होय, लाभांश जाहीर झाल्यापासून ३० दिवसांच्या आत त्याचे वाटप करणे बंधनकारक असते, अन्यथा कंपनी कसूरदार मानली जाईल.
(ब) कंपनीने न दिलेला लाभांश कर्जरोखा राखीव निधी खात्यात वर्ग करणे योग्य आहे का?
नाही. न दिलेला लाभांश (Unpaid Dividend) हा 'न दिलेल्या लाभांश खात्यात' (Unpaid Dividend Account) वर्ग करावा लागतो, कर्जरोखा राखीव निधी खात्यात नाही.
(क) ३० दिवसांनंतर न दिलेला लाभांश कंपनीला ‘आय ई पी एफ’ ला वर्ग करावा लागेल का?
नाही. ३० दिवसांनंतर ती रक्कम 'न दिलेल्या लाभांश खात्यात' वर्ग करावी लागते. जर ती रक्कम तिथे ७ वर्षे पडून राहिली, तरच ती 'आय ई पी एफ' (IEPF) ला वर्ग केली जाते.
खालील मध्ये फरक स्पष्ट करा (कोणतेही तीन) : [१२]
| मुद्दा | स्थिर भांडवल | खेळते भांडवल |
|---|---|---|
| अर्थ | स्थिर मालमत्ता (उदा. जमीन, इमारत) खरेदी करण्यासाठी लागणारे भांडवल. | दैनंदिन व्यावसायिक कार्ये पार पाडण्यासाठी लागणारे भांडवल. |
| कालावधी | हे व्यवसायात कायमस्वरूपी किंवा दीर्घकाळासाठी गुंतवलेले असते. | हे अल्पकाळासाठी गुंतवलेले असते आणि सतत अभिसरणात असते. |
| उद्देश | जमीन, इमारत, यंत्रसामग्री यांसारख्या स्थिर मालमत्ता मिळविण्यासाठी. | मालसाठा भरणे, उधारी देणे, मजुरी देणे इत्यादी अल्पकालीन गरजांसाठी. |
| स्त्रोत | भाग, कर्जरोखे, दीर्घकालीन कर्जे. | अल्पकालीन कर्जे, व्यापारी कर्जे, सार्वजनिक ठेवी. |
| मुद्दा | हक्क भाग (Rights Shares) | बोनस भाग (Bonus Shares) |
|---|---|---|
| अर्थ | कंपनी जेव्हा नवीन भाग विक्रीस काढते तेव्हा विद्यमान समहक्क भागधारकांना खरेदीचा प्रथम हक्क दिला जातो, त्यास हक्क भाग म्हणतात. | कंपनी आपल्या नफ्यातून विद्यमान समहक्क भागधारकांना जे भाग मोफत देते, त्यास बोनस भाग म्हणतात. |
| किंमत | या भागांसाठी भागधारकांना पैसे मोजावे लागतात (सवलतीच्या दरात). | हे भाग भागधारकांना विनामूल्य मिळतात. |
| हक्काचा त्याग | भागधारक आपला हक्क दुसऱ्या व्यक्तीच्या नावे करू शकतात (Renunciation). | बोनस भागांचा त्याग करता येत नाही. |
| हेतू | भांडवल उभारणी करणे. | राखीव निधीचे भांडवलीकरण करणे. |
| मुद्दा | डिमटेरियलायझेशन (Demat) | रिमटेरियलायझेशन (Remat) |
|---|---|---|
| अर्थ | भौतिक स्वरूपातील भाग प्रमाणपत्रांचे इलेक्ट्रॉनिक स्वरूपात रूपांतर करण्याची प्रक्रिया. | इलेक्ट्रॉनिक स्वरूपातील भागांचे पुन्हा भौतिक प्रमाणपत्रात रूपांतर करण्याची प्रक्रिया. |
| वापर | सध्या शेअर बाजारात व्यापारासाठी अनिवार्य आहे. | ज्यांना भाग भौतिक स्वरूपात ठेवायचे आहेत त्यांच्यासाठी. |
| ओळख | यामध्ये भागांना स्वतंत्र ओळख क्रमांक (Distinctive Numbers) नसतो. | यामध्ये भाग प्रमाणपत्रावर स्वतंत्र ओळख क्रमांक असतो. |
| प्रक्रिया | कागदी प्रमाणपत्रांचे ई-स्वरूपात रूपांतर. | ई-स्वरूपाचे कागदी प्रमाणपत्रात रूपांतर. |
| मुद्दा | लाभांश (Dividend) | व्याज (Interest) |
|---|---|---|
| अर्थ | हा कंपनीच्या नफ्यातील हिस्सा असून तो भागधारकांना दिला जातो. | हा कंपनीने घेतलेल्या कर्जावरील मोबद असून तो धनकोंना दिला जातो. |
| कोणाला दिला जातो | कंपनीच्या मालकांना (समहक्क व अग्रहक्क भागधारक). | कंपनीच्या धनकोंना (कर्जरोखेधारक, ठेवीदार, बँका). |
| बंधन | लाभांश देणे कंपनीला बंधनकारक नाही (नफा झाला तरच). | नफा होवो किंवा तोटा, व्याज देणे बंधनकारक आहे. |
| दर | समहक्क भागांचा लाभांश दर अस्थिर असतो. | व्याजाचा दर निश्चित असतो. |
खालील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा (कोणतेही दोन) : [८]
अर्थ: ही अशी योजना आहे ज्यामध्ये कंपनी आपल्या कायमस्वरूपी कर्मचाऱ्यांना, संचालकांना किंवा अधिकाऱ्यांना भविष्यात ठराविक दराने समहक्क भाग खरेदी करण्याचा अधिकार देते.
वैशिष्ट्ये:
- हे भाग कर्मचाऱ्यांना बाजारभावापेक्षा कमी किमतीत दिले जातात.
- या योजनेमुळे कर्मचाऱ्यांमध्ये मालकीची भावना निर्माण होते आणि ते कंपनीत टिकून राहतात.
- या भागांना किमान १ वर्षाचा 'लॉक-इन पिरियड' असतो, म्हणजेच ते लगेच विकता येत नाहीत.
- ही योजना लागू करण्यासाठी भागधारकांच्या सभेत विशेष ठराव मंजूर करावा लागतो.
१. मुदत: कंपनी कमीत कमी ६ महिने आणि जास्तीत जास्त ३६ महिन्यांसाठीच ठेवी स्वीकारू शकते.
२. ठेवींची रक्कम: खाजगी कंपनी आपल्या वसूल भाग भांडवल आणि मुक्त राखीव निधीच्या १००% पर्यंत ठेवी स्वीकारू शकते. सार्वजनिक कंपन्यांसाठी वेगळ्या मर्यादा आहेत.
३. व्याजाचा दर: ठेवींवर दिला जाणारा व्याजाचा दर आर.बी.आय. ने ठरवून दिलेल्या कमाल मर्यादेपेक्षा जास्त असू नये.
४. मतदानाचा हक्क नाही: ठेवीदार हे कंपनीचे धनको असतात, त्यामुळे त्यांना सभेला उपस्थित राहण्याचा किंवा मतदान करण्याचा अधिकार नसतो.
अर्थ: दोन वार्षिक सर्वसाधारण सभांच्या दरम्यान जाहीर केला जाणारा लाभांश म्हणजे अंतरिम लाभांश होय.
वैशिष्ट्ये:
- अधिकार: अंतरिम लाभांश जाहीर करण्याचा अधिकार संचालक मंडळाला असतो.
- नियमावली: कंपनीच्या नियमावलीत अंतरिम लाभांश जाहीर करण्याची तरतूद असावी लागते.
- स्त्रोत: हा लाभांश चालू वर्षाच्या नफ्यातून दिला जातो.
- मंजुरी: अंतरिम लाभांश संचालक मंडळ जाहीर करते, परंतु नंतरच्या वार्षिक सर्वसाधारण सभेत भागधारकांकडून त्याला पुष्टी घेणे आवश्यक असते.
खालील विधाने सकारण स्पष्ट करा (कोणतेही दोन) : [८]
कारण:
- बंधपत्र (Bond) हे कर्जाऊ भांडवलाचे एक साधन आहे.
- बंधपत्रधारक कंपनीला विशिष्ट कालावधीसाठी कर्जाऊ रक्कम पुरवतो.
- त्याला मोबदला म्हणून निश्चित दराने व्याज मिळते.
- त्याला कंपनीच्या व्यवस्थापनात भाग घेण्याचा किंवा मतदानाचा अधिकार नसतो.
- म्हणून, बंधपत्रधारक हा कंपनीचा मालक नसून धनको (Creditor) असतो.
कारण:
- सुरक्षित कर्जरोखे म्हणजे ज्यांना परतफेडीची हमी दिलेली असते.
- कंपनी कायदा २०१३ नुसार, सुरक्षित कर्जरोख्यांच्या संरक्षणासाठी कंपनीला आपल्या मालमत्तेवर 'बोजा' (Charge) निर्माण करावा लागतो.
- जर कंपनीने व्याज किंवा मुद्दलाची परतफेड केली नाही, तर कर्जरोखे विश्वस्त या मालमत्तेची विक्री करून रक्कम वसूल करू शकतात.
- गुंतवणूकदारांचे हित जपण्यासाठी हे आवश्यक आहे.
कारण:
- भांडवल बाजार उद्योग आणि व्यवसायांना दीर्घकालीन भांडवल पुरवतो.
- कंपन्यांना विस्तार, आधुनिकीकरण आणि नवीन प्रकल्प उभारण्यासाठी मोठ्या निधीची गरज असते, जी भांडवल बाजारातून पूर्ण होते.
- यामुळे कंपन्यांना समहक्क भाग, कर्जरोखे विकून निधी उभारता येतो.
- तसेच, हे बाजार गुंतवणुकीवर तरलता (Liquidity) प्रदान करतात, ज्यामुळे गुंतवणूकदार आकर्षित होतात.
कारण:
- भागबाजार सामान्य जनतेची बचत गोळा करून ती उत्पादक उद्योगांकडे वळवतात.
- यामुळे भांडवल निर्मितीला चालना मिळते, जी आर्थिक विकासासाठी आवश्यक आहे.
- सरकारलाही विकासकामांसाठी लागणारा निधी भागबाजारातून कर्जरोख्यांच्या माध्यमातून उभारता येतो.
- भागबाजार हा अर्थव्यवस्थेचा आरसा (Barometer) मानला जातो, जो देशाच्या आर्थिक प्रगतीचे दर्शन घडवतो.
खालील प्रश्न सोडवा (कोणतेही दोन) : [१०]
CIN: L12345MH2000PLC123456
फॅक्स: ०२०-२३४५६७९०
संदर्भ क्र: SIL/Div/2023-24/101
ईमेल: sun@sunrise.com
दिनांक: १५ मे, २०२४
श्री. अमित कुमार,
ए/१२, गॅलेक्सी अपार्टमेंट,
एम. जी. रोड, पुणे.
संचालक मंडळाच्या सूचनेनुसार आपणास कळविण्यात येते की, दि. १० मे २०२४ रोजी झालेल्या ३० व्या वार्षिक सर्वसाधारण सभेत रुपये १० दर्शनी मूल्य असलेल्या समहक्क भागांवर रु. २.५० (२५%) प्रमाणे अंतिम लाभांश जाहीर करण्यात आला आहे.
कंपनीने सदर लाभांशाचे वाटप करण्यासाठी लाभांश अधिपत्र (Dividend Warrant) सोबत जोडले आहे.
लाभांश वाटपाचा तपशील खालीलप्रमाणे:
| नोंदवही पान क्र. | भागांची संख्या | विभक्त क्रमांक | लाभांश रक्कम (रु.) | अधिपत्र क्र. |
|---|---|---|---|---|
| A-105 | १०० | ३०१ ते ४०० | २५०.०० | DW-8899 |
कृपया पोहोच द्यावी.
आपला विश्वासू,
सनराईज इंडस्ट्रीज लि. करिता
(स्वाक्षरी)
कंपनी चिटणीस
संदर्भ: NCL/Deb-Int/24/505
सौ. प्रिया शर्मा,
बी-२०२, सी व्ह्यू,
मुंबई.
आपणास कळविण्यास आनंद होत आहे की, संचालक मंडळाने ३१ मार्च २०२४ रोजी संपलेल्या आर्थिक वर्षासाठी १०% अपरिवर्तनीय कर्जरोख्यांवर (NCD) व्याज देण्यास मंजुरी दिली आहे.
आपल्या विनंतीनुसार आणि बँक तपशीलानुसार, व्याजाची रक्कम आपल्या बँक खात्यात इलेक्ट्रॉनिक पद्धतीने (ECS/NEFT द्वारे) जमा करण्यात आली आहे.
व्याज देयकाचा तपशील:
| फोलिओ क्र. | कर्जरोख्यांची संख्या | एकूण व्याज (रु.) | TDS (कपात) | निव्वळ रक्कम (रु.) |
|---|---|---|---|---|
| D-550 | २०० | २,००० | शून्य | २,००० |
बँक तपशील: HDFC बँक, वरळी शाखा. खाते क्र: XXXXXX1234.
कळावे,
आपला विश्वासू,
नोव्हा कॉर्पोरेशन लि. करिता
(स्वाक्षरी)
कंपनी चिटणीस
श्री. सुरेश राव,
१५, सिव्हिल लाईन्स,
नागपूर.
आपला मुदत ठेव पावती क्र. ४५६७ च्या नूतनीकरणासाठीचा दिनांक १० जुलै २०२४ चा अर्ज प्राप्त झाला. आपणास कळविण्यास आनंद होतो की, संचालक मंडळाने आपल्या ठेवीचे पुढील २ वर्षांसाठी नूतनीकरण करण्यास मंजुरी दिली आहे.
नूतनीकरण केलेल्या ठेवीचा तपशील खालीलप्रमाणे:
| जुनी पावती क्र. | नवीन पावती क्र. | रक्कम (रु.) | मुदत | व्याज दर | परिपक्वता दिनांक |
|---|---|---|---|---|---|
| ४५६७ | ९९०१ | ५०,००० | २ वर्षे | ९% द.सा.द.शे. | २० जुलै, २०२६ |
नवीन मुदत ठेव पावती (FDR) क्र. ९९०१ या पत्रासोबत जोडली आहे.
कळावे,
आपला विश्वासू,
एपेक्स फायनान्स लि. करिता
(स्वाक्षरी)
कंपनी चिटणीस
खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा (कोणताही एक) : [८]
अर्थ: अग्रहक्क भाग म्हणजे असे भाग ज्यांना समहक्क भागांच्या तुलनेत खालील दोन विशेष हक्क (अग्रहक्क) असतात:
- कंपनीच्या नफ्यातून लाभांश मिळण्याचा अग्रहक्क (निश्चित दराने).
- कंपनी विसर्जनाच्या वेळी भांडवल परतफेडीचा अग्रहक्क.
अग्रहक्क भागांचे प्रकार:
- संचयी अग्रहक्क भाग (Cumulative):
ज्या भागांवर न दिलेला लाभांश जमा (संचय) होत राहतो, त्यांना संचयी अग्रहक्क भाग म्हणतात. जर एखाद्या वर्षी कंपनीला तोटा झाला, तर त्या वर्षीचा लाभांश पुढील नफ्यातून दिला जातो.
- असंचयी अग्रहक्क भाग (Non-Cumulative):
या भागांवर लाभांश जमा होत नाही. जर एखाद्या वर्षी लाभांश दिला नाही, तर तो कायमचा बुडतो.
- लाभभागी अग्रहक्क भाग (Participating):
या भागधारकांना निश्चित लाभांशाव्यतिरिक्त, समहक्क भागधारकांना लाभांश दिल्यानंतर उरलेल्या नफ्यातही वाटा मिळतो.
- अलाभभागी अग्रहक्क भाग (Non-Participating):
यांना केवळ निश्चित दराने लाभांश मिळतो, अतिरिक्त नफ्यात वाटा मिळत नाही.
- परिवर्तनीय अग्रहक्क भाग (Convertible):
ठराविक कालावधीनंतर या भागांचे समहक्क भागांत रूपांतर करता येते.
- अपरिवर्तनीय अग्रहक्क भाग (Non-Convertible):
या भागांचे समहक्क भागांत रूपांतर करता येत नाही.
- परतफेडीचे अग्रहक्क भाग (Redeemable):
ठराविक मुदतीनंतर कंपनी या भागांचे भांडवल परत करते.
- ना-परतफेडीचे अग्रहक्क भाग (Irredeemable):
ज्या भागांचे भांडवल कंपनीच्या विसर्जनाशिवाय परत केले जात नाही. (टीप: कंपनी कायदा २०१३ नुसार भारतात आता फक्त परतफेडीचेच अग्रहक्क भाग विकता येतात).
कर्जरोखे विक्रीच्या तरतुदी (कंपनी कायदा २०१३):
- मतदानाचा हक्क नाही: कंपनी मतदानाचा अधिकार असलेले कोणतेही कर्जरोखे विकू शकत नाही. कर्जरोखेधारक हे धनको असतात, मालक नाहीत.
- कर्जरोख्यांचे प्रकार: कंपनी सुरक्षित किंवा असुरक्षित आणि पूर्णतः किंवा अंशतः परिवर्तनीय कर्जरोख्यांची विक्री करू शकते.
- व्याज आणि परतफेड: कंपनीने कर्जरोख्यांच्या विक्रीच्या अटींनुसार नियमित व्याज दिले पाहिजे आणि मुद्दल परतफेड केली पाहिजे.
- कर्जरोखे परतफेड राखीव निधी (DRR): लाभांशासाठी उपलब्ध असलेल्या नफ्यातून कंपनीला 'कर्जरोखे परतफेड राखीव निधी' तयार करावा लागतो.
- कर्जरोखे विश्वस्तांची नेमणूक: जर कंपनी ५०० पेक्षा जास्त लोकांना कर्जरोखे विकत असेल किंवा माहितीपत्रक प्रसिद्ध करत असेल, तर कर्जरोखे विश्वस्तांची नेमणूक करणे बंधनकारक आहे.
- कर्जरोखे विश्वस्त करार: कंपनी आणि विश्वस्त यांच्यात लेखी करार (Trust Deed) होणे आवश्यक आहे.
- परतफेडीचा कालावधी: सुरक्षित कर्जरोख्यांची मुदत १० वर्षांपेक्षा जास्त असू शकत नाही (पायाभूत सुविधा कंपन्यांसाठी ३० वर्षे).
- मालमत्तेवर बोजा: सुरक्षित कर्जरोख्यांसाठी कंपनीला आपल्या मालमत्तेवर बोजा निर्माण करावा लागतो.
- NCLT कडे दाद: जर कंपनीने व्याज किंवा मुद्दल देण्यास कसूर केली, तर विश्वस्त न्यायाधिकरणाकडे (NCLT) दाद मागू शकतात.