10వ తరగతి సాంఘిక శాస్త్రం - త్రైమాసిక పరీక్ష 2024
ప్రశ్నాపత్రం మరియు సమాధానాలు
Part - I
క్రింది ప్రశ్నలకు సరైన జవాబును ఎన్నుకొని వ్రాయుము. (14 x 1 = 14)
1. ఫిన్లాండు పై దాడిచేసినందుకు నానాజాతి సమితి నుండి బహిష్కరించబడిన దేశం ఏది?
2. ఇటలీ ఎవరితో లాటరన్ సంధి పై సంతకం చేసినది.
3. జపాను నౌకాదళం అమెరికా నౌకాదళంచే ఎక్కడ ఓడింప బడెను?
4. ఎప్పుడు ఐక్య రాజ్యసమితి యొక్క శాసనం సంతకమయ్యెను.
5. రస్త్ గోప్తార్ ఎవరి తారక మంత్రమయ్యెను?
6. భారతదేశపు ఉత్తర - దక్షిణ పొడవుల వ్యాప్తి
7. భారతదేశపు శీతోష్ణస్థితి రకము -
8. "బంగారు నార" అని పిలువబడు వ్యాపార పంట —
9. దక్షిణ భారతదేశము యొక్క మాంచెస్టర్ అని పిలువబడు నగరం –
10. భారతదేశపు ముఖ్య దిగుమతి వస్తువు —
11. ఏ అధికరణం క్రింద ఆర్థిక అత్యవసర పరిస్థితిని ప్రకటించబడును —
12. లోక్ సభ ఎన్నికలలో పోటీచేయడానికి అవసరమైన వయస్సు —
13. రాష్ట్ర గవర్నరును నియమించు వారు —
14. సేవలరంగములో ప్రస్తుత ధరల వద్ద కూడినప్పుడు 2018-2019 వ సం॥ స్థూల విలువ ___ లక్షల కోట్లుగా అంచనా వేయబడెను.
Part - II
క్రింది 10 ప్రశ్నలకు క్లుప్తముగా జవాబులిమ్ము. 28 వ ప్రశ్నను ఖచ్చితముగా రాయాలి. (10 x 2 = 20)
15. సొరంగ యుద్ధ విధానము గూర్చి నీకు ఏమి తెలియును?
16. డాలర్ సామ్రాజ్యమును నిర్వచింపుము?
17. అంతర్జాతీయ ద్రవ్యనిధి (IMF) యొక్క లక్ష్యాలు ఏవి?
1. అంతర్జాతీయ ద్రవ్య సహకారాన్ని ప్రోత్సహించడం.
2. అంతర్జాతీయ వాణిజ్యం మరియు ఆర్థిక స్థిరత్వాన్ని పెంపొందించడం.
3. సభ్య దేశాలకు ఆర్థిక సహాయం అందించడం.
18. మార్షల్ ప్రణాళిక అనగానేమి?
19. బ్రహ్మసమాజముచే నిర్మూలించబడిన సాంఘిక దురాచారములు ఏవి?
20. దక్కన్ పీఠభూమి పై ఒక లఘు వాక్యమును వ్రాయుము?
21. భారతదేశ శీతోష్ణస్థితిని నిర్ణయించు కారకాలు ఏవి?
22. భారతదేశంలో తోట పైర్లు ఏవి?
23. భారతదేశములోని ముఖ్య చమురు ఉత్పత్తి ప్రాంతములు తెలుపుము?
24. వలస పోవడం అంటే ఏమిటి? అది ఎన్నిరకాలు?
25. "రిట్" అనగానేమి?
26. ఆర్థిక బిల్లు అనగానేమి?
27. రాష్ట్ర గవర్నరు యొక్క ప్రాముఖ్యత ఏమిటి?
28. తలసరి ఆదాయము అనగానేమి? (Compulsory Question)
Part - III
క్రింది ప్రశ్నలకు 10 దింటికి జవాబులిమ్ము. 42 వ ప్రశ్న ఖచ్చితముగా రాయాలి. (10 x 5 = 50)
29. నానాజాతి సమితి చేసిన పనులను అంచనా వేసి, దాని వైఫల్యమునకు కారణం వివరింపుము?
సాధించిన విజయాలు:
- చిన్న దేశాల మధ్య వివాదాలను పరిష్కరించింది (ఉదా: ఆలాండ్ దీవులు, అప్పర్ సైలీషియా).
- అంతర్జాతీయ కార్మిక సంస్థ (ILO), ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ (WHO) వంటి సంస్థల ద్వారా సామాజిక, మానవతా సేవలు అందించింది.
- అంతర్జాతీయ సహకారాన్ని పెంపొందించడానికి ప్రయత్నించింది.
- సమితికి సొంత సైన్యం లేకపోవడం.
- అమెరికా వంటి శక్తివంతమైన దేశం సభ్యత్వం తీసుకోకపోవడం.
- జర్మనీ, జపాన్, ఇటలీ వంటి దేశాలు సమితి నుండి వైదొలగడం.
- పెద్ద దేశాల దురాక్రమణలను (ఉదా: జపాన్ మాంచూరియాపై దాడి) ఆపలేకపోవడం.
- ఈ వైఫల్యాలే రెండవ ప్రపంచ యుద్ధానికి దారితీశాయి.
30. జతపరచుము:
ప్రశ్నలోని జత:
- ట్రాన్స్ వాల్ - జర్మన్ అధ్యక్షుడు
- హిండన్ బర్గ్ - వాకిట్లర్
- మూడవ రీచ్ - ఇటలీ
- ఇటలీ - పశ్చిమబెంగాలు
- జపాన్ - గెస్టపో
సరైన జవాబు (తార్కిక క్రమంలో):
- హిండన్ బర్గ్ - జర్మన్ అధ్యక్షుడు
- మూడవ రీచ్ (Third Reich) - గెస్టపో (నాజీ జర్మనీ రహస్య పోలీస్)
- ట్రాన్స్ వాల్ - బోయర్ యుద్ధాలకు సంబంధించిన దక్షిణాఫ్రికా ప్రాంతం (జాబితాలో లేదు).
- ఇటలీ - ఫాసిజం (జాబితాలో లేదు).
- జపాన్ - సైనికవాదం (జాబితాలో లేదు).
31. ఖాళీలు పూరించుము:
- సైనికరహిత ప్రాంతమైన రైన్ల్యాండ్ పై హిట్లర్ దాడి చేసెను.
- ఆధునిక చైనా 'పితామహుడు' అని సన్ యట్-సెన్ పిలువబడెను.
- NATO 1949 సం॥ లో ఏర్పడింది.
- భారతదేశము యొక్క ప్రాథమిక రంగం — వ్యవసాయం.
- GDP - తరుగుదల = NDP.
(మిగిలిన Part-III మరియు Part-IV ప్రశ్నలకు సమాధానాలు కింద ఇవ్వబడ్డాయి)
32. ఐక్యరాజ్యసమితి యొక్క నిర్మాణము మరియు కార్యక్రమాలను వ్రాయుము.
నిర్మాణం (ప్రధాన అంగాలు):
- సాధారణ సభ: సభ్య దేశాలన్నీ ప్రాతినిధ్యం వహిస్తాయి.
- భద్రతా మండలి: 5 శాశ్వత, 10 తాత్కాలిక సభ్య దేశాలు ఉంటాయి. శాంతి భద్రతలను కాపాడటం దీని ముఖ్య విధి.
- ఆర్థిక మరియు సామాజిక మండలి (ECOSOC): ఆర్థిక, సామాజిక, సాంస్కృతిక సమస్యలపై పనిచేస్తుంది.
- అంతర్జాతీయ న్యాయస్థానం: దేశాల మధ్య వివాదాలను పరిష్కరిస్తుంది.
- సచివాలయం: పరిపాలనా వ్యవహారాలు చూస్తుంది. దీని అధిపతి సెక్రటరీ-జనరల్.
- ధర్మకర్తృత్వ మండలి: వలస ప్రాంతాల స్వాతంత్ర్యం కోసం పనిచేసింది. (ప్రస్తుతం పనిచేయడం లేదు).
- ప్రపంచ శాంతి, భద్రతలను కాపాడటం.
- దేశాల మధ్య స్నేహపూర్వక సంబంధాలను పెంపొందించడం.
- మానవ హక్కులను కాపాడటం.
- ఆర్థిక, సామాజిక, సాంస్కృతిక రంగాలలో అంతర్జాతీయ సహకారాన్ని సాధించడం.
33. 19వ శతాబ్దములో మహిళాభివృద్ధి కొరకు సంస్కర్తలు చేసిన సేవలు ఏవి?
19వ శతాబ్దంలో మహిళల అభ్యున్నతికి కృషి చేసిన సంస్కర్తలు మరియు వారి సేవలు:
- రాజా రామ్మోహన్ రాయ్: సతీసహగమన దురాచారాన్ని నిర్మూలించడానికి కృషి చేసి, 1829లో చట్టం తీసుకురావడంలో సఫలమయ్యారు. స్త్రీ విద్యను ప్రోత్సహించారు.
- ఈశ్వరచంద్ర విద్యాసాగర్: వితంతు పునర్వివాహాల కోసం పోరాడి, 1856లో వితంతు పునర్వివాహ చట్టం రావడానికి కారణమయ్యారు. బాలికల కోసం పాఠశాలలు స్థాపించారు.
- పండిత రమాబాయి: వితంతువుల కోసం 'శారదా సదన్' అనే ఆశ్రమాన్ని స్థాపించి, వారికి విద్య మరియు వృత్తి నైపుణ్యాలను అందించారు.
- స్వామి దయానంద సరస్వతి: ఆర్య సమాజం ద్వారా బాల్య వివాహాలను వ్యతిరేకించి, స్త్రీ విద్యను సమర్థించారు.
- జ్యోతిబా ఫూలే, సావిత్రిబాయి ఫూలే: మహారాష్ట్రలో బాలికల కోసం మొదటి పాఠశాలను ప్రారంభించారు. కుల, లింగ వివక్షకు వ్యతిరేకంగా పోరాడారు.
34. ద్వీపకల్ప భారతదేశ నదులను గూర్చి వివరించుము.
ద్వీపకల్ప భారతదేశంలోని నదులు వర్షాధారమైనవి, కాబట్టి వీటిని జీవనదులు అని పిలవరు. ఇవి ప్రధానంగా రెండు రకాలు:
- తూర్పు వైపు ప్రవహించే నదులు:
- ఈ నదులు పశ్చిమ కనుమలలో పుట్టి బంగాళాఖాతంలో కలుస్తాయి.
- ఇవి పెద్ద డెల్టాలను ఏర్పరుస్తాయి.
- ఉదాహరణలు: మహానది, గోదావరి (దక్షిణ గంగ), కృష్ణా, కావేరి.
- పశ్చిమం వైపు ప్రవహించే నదులు:
- ఈ నదులు మధ్య భారతదేశంలో పుట్టి అరేబియా సముద్రంలో కలుస్తాయి.
- ఇవి డెల్టాలను కాకుండా, ఎస్చురీలను (నదీ ముఖ ద్వారాలు) ఏర్పరుస్తాయి.
- ఉదాహరణలు: నర్మద, తపతి.
... (ఇతర ప్రశ్నలకు సమాధానాలు కొనసాగింపు)
Part - IV
క్రింది ప్రశ్నలకు జవాబులిమ్ము. (2 x 8 = 16)
43. (అ) జర్మనీలో హిట్లర్ పురోగమించడానికి దారి తీసిన పరిస్థితులను తెల్పుము?
- వెర్సైల్స్ ఒప్పందం: మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం తర్వాత జర్మనీపై రుద్దబడిన ఈ ఒప్పందం చాలా అవమానకరంగా ఉంది. ఇది జర్మన్ ప్రజలలో ప్రతీకార భావాన్ని పెంచింది. హిట్లర్ ఈ ఒప్పందాన్ని రద్దు చేస్తానని వాగ్దానం చేశాడు.
- ఆర్థిక సంక్షోభం: 1929 నాటి ప్రపంచ ఆర్థిక మాంద్యం జర్మనీని తీవ్రంగా దెబ్బతీసింది. నిరుద్యోగం, ద్రవ్యోల్బణం పెరిగిపోయాయి. ప్రజలు ప్రస్తుత ప్రభుత్వంపై నమ్మకం కోల్పోయారు.
- రాజకీయ అస్థిరత: యుద్ధానంతర వైమర్ గణతంత్ర ప్రభుత్వం బలహీనంగా, అస్థిరంగా ఉంది. ఇది బలమైన నాయకత్వం కోసం ప్రజలు ఎదురుచూసేలా చేసింది.
- హిట్లర్ వాగ్ధాటి మరియు ప్రచారం: హిట్లర్ అద్భుతమైన వక్త. తన ప్రసంగాలతో ప్రజలను ఆకట్టుకున్నాడు. యూదులు, కమ్యూనిస్టులే జర్మనీ సమస్యలకు కారణమని ప్రచారం చేసి, జాతీయవాదాన్ని రెచ్చగొట్టాడు.
- నాజీ పార్టీ సిద్ధాంతం: ఆర్యన్ జాతి గొప్పదనం, బలమైన జర్మనీ నిర్మాణం వంటి నాజీ సిద్ధాంతాలు ప్రజలను, ముఖ్యంగా యువతను ఆకర్షించాయి.
- కమ్యూనిజం భయం: పారిశ్రామికవేత్తలు, ధనవంతులు కమ్యూనిస్టులంటే భయపడ్డారు. కమ్యూనిజాన్ని అణిచివేస్తానని హిట్లర్ హామీ ఇవ్వడంతో వారు హిట్లర్కు మద్దతు ఇచ్చారు.
లేదా (OR)
(ఆ) ఐరోపా మండలి ఏ విధముగా ఐరోపా యూనియన్ గా మారినది వివరించుము.
- యూరోపియన్ కోల్ అండ్ స్టీల్ కమ్యూనిటీ (ECSC - 1951): రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం తర్వాత శాశ్వత శాంతి కోసం ఫ్రాన్స్, పశ్చిమ జర్మనీ, ఇటలీ, బెల్జియం, నెదర్లాండ్స్, లక్సెంబర్గ్ దేశాలు కలిసి బొగ్గు, ఉక్కు వనరులను ఉమ్మడిగా నిర్వహించుకోవడానికి ఈ సంస్థను ఏర్పాటు చేసుకున్నాయి.
- రోమ్ ఒప్పందం (1957): ECSC విజయంతో ప్రేరణ పొంది, అవే ఆరు దేశాలు రోమ్ ఒప్పందంపై సంతకం చేశాయి. దీని ద్వారా యూరోపియన్ ఎకనామిక్ కమ్యూనిటీ (EEC) లేదా 'కామన్ మార్కెట్' ఏర్పడింది. సభ్య దేశాల మధ్య వస్తువుల స్వేచ్ఛా వాణిజ్యం దీని లక్ష్యం.
- విస్తరణ: 1970లు, 80లలో డెన్మార్క్, ఐర్లాండ్, UK, గ్రీస్, స్పెయిన్, పోర్చుగల్ వంటి దేశాలు EECలో చేరాయి.
- మాస్ట్రిక్ట్ ఒప్పందం (1992): ఈ ఒప్పందం EECని యూరోపియన్ యూనియన్ (EU)గా మార్చింది. ఇది కేవలం ఆర్థిక కూటమి నుండి రాజకీయ కూటమిగా మారింది. ఉమ్మడి కరెన్సీ (యూరో), ఉమ్మడి విదేశీ, భద్రతా విధానం వంటి అంశాలను చేర్చింది.
- తదుపరి విస్తరణ: 1990లు, 2000లలో తూర్పు ఐరోపా దేశాలు కూడా EUలో చేరడంతో ఇది 28 సభ్య దేశాల (బ్రెగ్జిట్ ముందు) అతిపెద్ద కూటమిగా అవతరించింది.
44. భారతదేశ పటము నందు ఈ క్రింది ప్రాంతములను గుర్తించుము.
(అ) ప్రశ్నలు:
- నైఋతి ఋతుపవనములు వీచు దిశను గుర్తించుము.
- బండ్రు మట్టి
- చోటా నాగపూర్ పీఠభూమి
- ముంబాయి హై
- కేరళ
- జనపనార పండించు ప్రాంతములు
- కాఫీ పండించు ప్రాంతములు
- సుందరబనాలు
(ఆ) ప్రశ్నలు:
- ఆరావళి
- ఈశాన్య ఋతుపవనము వీచు దిశ (మార్గం)
- ఎర్ర మన్ను (లేటరైట్)
- మహానది పై కట్టబడిన ఆనకట్ట
- జనుము పైరగు ప్రాంతం
- డెట్రాయిడ్ ఆఫ్ ఆసియా
- జెంషెడ్పూర్ ఇనుము మరియు ఉక్కు పరిశ్రమ
- పాక్ జలసంధి
(అ) సమాధానాలు:
- నైఋతి ఋతుపవనాల దిశ: అరేబియా సముద్రం నుండి భారతదేశ ప్రధాన భూభాగం వైపు నైరుతి దిశ నుండి ఈశాన్య దిశగా బాణం గుర్తులు.
- బండ్రు మట్టి: సింధు-గంగా మైదానం (పంజాబ్, హర్యానా, UP, బీహార్, పశ్చిమ బెంగాల్), తూర్పు తీర మైదానాలు.
- చోటా నాగపూర్ పీఠభూమి: జార్ఖండ్, ఒడిశా, పశ్చిమ బెంగాల్, ఛత్తీస్గఢ్ రాష్ట్రాల్లో విస్తరించి ఉంది.
- ముంబాయి హై: ముంబై తీరానికి పశ్చిమంగా అరేబియా సముద్రంలో.
- కేరళ: భారతదేశ నైరుతి తీరంలోని రాష్ట్రం.
- జనపనార ప్రాంతాలు: పశ్చిమ బెంగాల్, అస్సాం, బీహార్.
- కాఫీ ప్రాంతాలు: కర్ణాటక, కేరళ, తమిళనాడులోని పశ్చిమ కనుమల ప్రాంతం.
- సుందరబనాలు: పశ్చిమ బెంగాల్ లోని గంగా-బ్రహ్మపుత్ర డెల్టా ప్రాంతం.
- ఆరావళి పర్వతాలు: రాజస్థాన్లో నైరుతి నుండి ఈశాన్య దిశగా విస్తరించి ఉన్నాయి.
- ఈశాన్య ఋతుపవనాల దిశ: ఈశాన్య భారతదేశం నుండి బంగాళాఖాతం మీదుగా తమిళనాడు తీరం వైపు బాణం గుర్తులు.
- ఎర్ర మన్ను (లేటరైట్): పశ్చిమ, తూర్పు కనుమలు, మహారాష్ట్ర, కర్ణాటక, ఒడిశాలోని కొన్ని ప్రాంతాలు.
- మహానది ఆనకట్ట: హిరాకుడ్ డ్యామ్, ఒడిశా రాష్ట్రంలో.
- జనుము ప్రాంతం: పశ్చిమ బెంగాల్.
- డెట్రాయిడ్ ఆఫ్ ఆసియా: చెన్నై, తమిళనాడు.
- జెంషెడ్పూర్ ఇనుము, ఉక్కు పరిశ్రమ: జార్ఖండ్ రాష్ట్రం.
- పాక్ జలసంధి: తమిళనాడు మరియు శ్రీలంక మధ్య ఉన్న సన్నని జలసంధి.