विभाग १ - गद्य (Prose)
कृती १. (अ) खालील उताऱ्याच्या आधारे सूचनेनुसार कृती करा :
(१) कारणे लिहा -
(य) अनेक अपघात होतात, कारण -
उत्तर: वाहनांचा वेग अनिवार झाला, तर चित्ताची व्यग्रता वाढते. डोळ्यांवर, मनावर, शरीरावर ताण पडतो.
(र) अस्वाभाविक वेग कमी करावा, कारण -
उत्तर: आपले स्वत्व आणि स्वस्थता हिरावून घेणारा अस्वाभाविक वेग कमी करणे, हे आपले कर्तव्य आहे.
(२) विधाने पूर्ण करा -
(य) वाढता वेग म्हणजे ....................
उत्तर: वाढता वेग म्हणजे ताण.
(र) रात्रीच्या वेळी विलक्षण वेगाने धावणारी गाडी ....................
उत्तर: रात्रीच्या वेळी विलक्षण वेगाने धावणारी गाडी रात्राणी म्हटली जाते.
(३) स्वमत अभिव्यक्ती -
'उगाच भावविवश होऊन वेगवश होऊ नये', - हे विधान तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.
उत्तर (नमुना):
आजच्या धावत्या युगात वाहने ही गरज बनली आहे, परंतु वाहनांच्या अतिवेगामुळे होणारे दुष्परिणाम भयावह आहेत. लेखक शिवाजी सावंत यांनी या पाठात अतिवेगाच्या आहारी जाण्यावर मार्मिक टीका केली आहे. 'भावविवश होऊन वेगवश होऊ नये' याचा अर्थ असा की, केवळ उत्साहाच्या भरात किंवा प्रदर्शनाच्या हेतूने वाहनाचा वेग वाढवू नये. वेगावर ताबा सुटला की चित्ताची एकाग्रता भंग पावते, शरीरावर आणि मनावर अनावश्यक ताण येतो. यामुळे अपघाताची शक्यता वाढते. आपले जीवन अमूल्य आहे आणि ते सुरक्षित ठेवण्यासाठी संयम महत्त्वाचा आहे. वेगाची नशा ही विनाशाला आमंत्रण देणारी असते, म्हणून भावनेच्या भरात वाहनाचा वेग वाढवणे हे अयोग्य आहे, हेच या विधानातून स्पष्ट होते.
किंवा
वाहन चालवत असताना कोणती काळजी घ्यावी, ते तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर (नमुना):
वाहन चालवताना सुरक्षिततेला सर्वोच्च प्राधान्य देणे आवश्यक आहे. सर्वप्रथम, रहदारीच्या सर्व नियमांचे काटेकोरपणे पालन करावे. वेगमर्यादेचे उल्लंघन करू नये, कारण अनियंत्रित वेग हे अपघातांचे मुख्य कारण आहे. हेल्मेट किंवा सीट बेल्टचा वापर करावा. वाहन चालवताना मोबाईलवर बोलणे किंवा मेसेज करणे टाळावे, कारण यामुळे लक्ष विचलित होते. गाडीची स्थिती (ब्रेक, टायर, इंजिन) वेळोवेळी तपासावी. रात्रीच्या वेळी दिवे व्यवस्थित काम करत असल्याची खात्री करावी. दुसऱ्या वाहनाला ओव्हरटेक करताना योग्य काळजी घ्यावी. थोडक्यात, स्वतःचा आणि इतरांचा जीव धोक्यात न घालता जबाबदारीने वाहन चालवणे गरजेचे आहे.
कृती १. (आ) खालील उताऱ्याच्या आधारे सूचनेनुसार कृती करा :
(१) उत्तरे लिहा -
(य) लेखकाला दातदुखीचा संशय येण्यामागचे कारण लिहा.
उत्तर: परशासारखा मस्त गडीसुद्धा दातापुढे चारीमुंड्या चीत झालेला लेखकांनी पाहिला, तेव्हा त्यांना दातदुखीचा जरा संशय आला.
(र) लेखकाच्या दृष्टीने परशा विचारत असलेला उर्मट सवाल लिहा.
उत्तर: "काय रं, कुठं निघालास?"
(२) परशा पैलवानाची दोन वैशिष्ट्ये लिहा :
उत्तर:
१. परशा जन्मापासून पैलवान होता आणि त्याने रानात अनेकदा लांडग्याशी एकटा झुंज दिली होती.
२. त्याला स्वतःच्या ताकदीची आणि मस्तीची फार घमेंड होती; तो स्वतःचा उल्लेख 'शिंव्ह' (सिंह) असा करायचा.
(३) स्वमत अभिव्यक्ती -
परशाचे व्यक्तिचित्र तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर (नमुना):
परशा हा एक धिप्पाड आणि ताकदवान पैलवान आहे. त्याचे व्यक्तिमत्त्व रांगडे आणि बिनधास्त आहे. रानात एकट्याने लांडग्याशी झुंज देणारा हा गडी स्वतःला 'शिंव्ह' (सिंह) समजतो. तो नेहमी ऐटीत चालायचा आणि त्याची छाती इतकी पुढे असायची की अर्ध्या मिनिटाने त्याचा चेहरा दिसायचा, हे वर्णन अतिशय विनोदी आहे. त्याचा स्वभाव थोडा उर्मट वाटला तरी त्यात एक प्रकारचा साधेपणाही आहे. मात्र, एवढा शक्तिशाली पैलवान असूनही एका साध्या दातदुखीने त्याला 'चारीमुंड्या चीत' केले. यातून त्याचे बाह्य कडक रूप आणि आतून झालेली हतबलता यांचा विरोधाभास दिसून येतो. परशाचे पात्र कथेमध्ये विनोद आणि सहानुभूती दोन्ही निर्माण करते.
कृती १. (इ) खालील उताऱ्याच्या आधारे सूचनेनुसार कृती करा :
(१) एका वाक्यात उत्तरे लिहा :
(य) खऱ्या मित्राचा धर्म कसा नसावा ते लिहा.
उत्तर: कारण नसताना प्रशंसा करणे आणि सदासर्वदा नम्र भाषणांनी रिझविणे हा खऱ्या मित्राचा धर्म नसावा.
(र) सूर्याला मित्र का म्हणतात ते विशद करा.
उत्तर: सूर्य हा काजव्यांप्रमाणे अंधारात सोडून जात नाही, तर त्याच्या सान्निध्यात पूर्ण प्रकाशात असल्याचा भरवसा मनाला वाटतो आणि त्याच्या साक्षीने वावगे कृत्य करण्याची शरम वाटते, म्हणून सूर्याला मित्र म्हणतात.
विभाग २ - पद्य (Poetry)
कृती २. (अ) खालील कवितेच्या आधारे सूचनेनुसार कृती करा :
(१) एका शब्दांत उत्तरे लिहा -
(य) कवीच्या सवे गीतांपरी राहणारी ....................
उत्तर: आसवे
(र) कवीचा लळा ज्याला लागला ते ....................
उत्तर: दुःख
(२) खालील अर्थाच्या ओळी कवितेतून शोधून लिहा -
(य) सर्वांमध्ये मिसळूनही मी माझे वेगळेपण जपतो ....................
उत्तर: रंगुनी रंगांत साऱ्या रंग माझा वेगळा!
(र) माझा प्रकाशमान होण्याचा सोहळा माझ्यासाठी नाही ....................
उत्तर: माझ्यासाठी न माझा पेटण्याचा सोहळा!
(३) अभिव्यक्ती :
'सुख' आणि 'दुःख' याविषयीच्या तुमच्या भावना स्वतःच्या शब्दांत स्पष्ट करा.
उत्तर (नमुना):
सुख आणि दुःख या एकाच नाण्याच्या दोन बाजू आहेत. माझ्या मते, सुख हे क्षणभंगुर असते, तर दुःख माणसाला अधिक शिकवून जाते. जेव्हा सुख येते तेव्हा मन आनंदी होते, उत्साह वाढतो, पण जेव्हा दुःख येते तेव्हा माणसाची खरी कसोटी लागते. सुरेश भटांच्या गझलेतील 'रंगुनी रंगांत साऱ्या रंग माझा वेगळा' या ओळीप्रमाणे, जीवनातील सुख-दुःखाच्या प्रसंगात स्वतःचे वेगळेपण जपणे महत्त्वाचे आहे. दुःखात खचून न जाता त्याला सामोरे जाणे यातच खरा पुरुषार्थ आहे. कवीला जसा दुःखाचा लळा लागला आहे, तसे आपणही दुःखाला आपले मानले तर त्याचे ओझे वाटणार नाही. सुख-दुःखाकडे तटस्थतेने पाहणे हेच आनंदी जीवनाचे रहस्य आहे.
कृती २. (आ) खालील ओळींचा अर्थ लिहा :
सहज आरशात पाहिले नि डोळे भरून आले
आरशातील स्त्रीने मला विचारले, 'तूच ना ग ती!'
माझेच रूप ल्यालेली, तरीही मी नसलेली
किती बदललीस ग तू अंतर्बाह्य... !
उत्तर (नमुना):
प्रस्तुत ओळी कवयित्री हिरा बनसोडे यांच्या 'आरसा' या कवितेतील आहेत. कवयित्री जेव्हा सहज आरशात पाहते, तेव्हा तिचे डोळे पाणावतात. आरशात दिसणारे प्रतिबिंब तिलाच प्रश्न विचारते की, "तूच ना ग ती?" म्हणजेच, पूर्वीची उत्साही, स्वप्नाळू स्त्री आणि आताची संसारात गुरफटलेली स्त्री यात प्रचंड तफावत आहे. आरशातील रूप जरी तिचेच असले, तरी ती आता 'ती' राहिलेली नाही. संसाराच्या रहाटगाड्यात तिचे व्यक्तिमत्त्व, तिचे स्वप्न, तिचे अस्तित्व हरवून गेले आहे. "किती बदललीस ग तू अंतर्बाह्य" या ओळीतून कवयित्रीला झालेली स्वतःच्या परिवर्तनाची जाणीव आणि त्यातून निर्माण झालेली वेदना व्यक्त होते. बाह्य रूपातील बदलांसोबतच मनातूनही ती बदलली आहे, हे सत्य इथे मांडले आहे.
कृती २. (इ) खालीलपैकी कोणतीही एक कृती सोडवा :
काव्य सौंदर्य :
ह्या विंचवाला उतारा ।
तमोगुण मागें सारा ।
सत्त्वगुण लावा अंगारा ।
विंचू इंगळी उतरे झरझरां ।।
वरील ओळींतील भावसौंदर्य स्पष्ट करा.
उत्तर (नमुना):
संत एकनाथ महाराजांनी 'विंचू चावला' या भारुडातून काम-क्रोध रुपी विकारांचा विंचू माणसाला कसा नासवतो आणि त्यावर उपाय काय, हे सांगितले आहे. प्रस्तुत ओळींमध्ये या विंचवाचे विष उतरवण्याचा उपाय सांगितला आहे.
जेव्हा माणसाला काम-क्रोधाचा विंचू चावतो, तेव्हा त्याच्यात तामसी वृत्ती (तमोगुण) वाढते. यावर उतारा म्हणजेच उपाय म्हणून संत एकनाथ म्हणतात की, तमोगुण मागे सारून 'सत्त्वगुणाचा अंगारा' लावायला हवा. सत्त्वगुण म्हणजे सात्विकता, संयम आणि चांगले विचार. जेव्हा माणूस सात्विक वृत्ती धारण करतो, तेव्हा काम-क्रोधाचा दाह (इंगळी) झरझर उतरतो. अध्यात्मिक रूपकातून मानवी विकारांवर विजय मिळवण्याचा हा मार्ग अतिशय सुंदररीत्या या ओळींतून व्यक्त झाला आहे.
विभाग ३ - साहित्यप्रकार : कथा
कृती ३. (अ) (१) एका वाक्यात उत्तरे लिहा :
(य) कथानकाचे प्रयोजन लिहा.
उत्तर: कथाकाराच्या मनात कथेच्या अनुषंगाने निर्माण झालेला भावाशय वाचकापर्यंत पोहोचवण्यासाठी कथन करणे, हे कथानकाचे प्रयोजन असते.
(र) नाट्यमयता निर्माण होणारा घटक लिहा.
उत्तर: कथेत चांगल्या-वाईटाचा संघर्ष असतो, त्यातूनच नाट्यमयता निर्माण होते.
(२) कथाकाराच्या 'पात्र' या शब्दरूप प्रतिमेची दोन वैशिष्ट्ये लिहा.
उत्तर:
१. कथेतील पात्रे कथाकाराची 'स्व' निर्मिती असते आणि ती वास्तवातील माणसांप्रमाणे रेखाटली जातात.
२. पात्रांच्या माध्यमातून कथेचा आशय पुढे जातो आणि वाचकांची त्या पात्रांशी जवळीक साधली जाते.
कृती ३. (आ) खालीलपैकी कोणत्याही दोन कृती सोडवा :
(य) 'शोध' या कथेतील अनुचे स्वभावचित्र तुमच्या शब्दांत रेखाटा.
उत्तर (नमुना):
वपु काळे यांच्या 'शोध' कथेतील 'अनु' हे एक अत्यंत वेगळ्या विचारसरणीचे आणि स्वतंत्र बाण्याचे पात्र आहे. ती उच्चशिक्षित आहे आणि तिला आयुष्याकडे पाहण्याची एक स्वतंत्र दृष्टी आहे. 'नर्स' होण्याचा तिचा निर्णय हा केवळ नोकरी म्हणून नव्हता, तर समाजातील वेदना समजून घेण्यासाठी होता. पाच वर्षे स्वतःच्या हिमतीवर जगून दाखवण्याचे आव्हान तिने स्वीकारले होते. ती अत्यंत संवेदनशील आहे, जे 'एक रुपयाच्या नोटेचा शोध' घेण्याच्या तिच्या धडपडीवरून दिसून येते. ती नोट केवळ कागद नसून त्यात एका सामान्य माणसाच्या भावना गुंतल्या आहेत, हे तिला समजते. ती तत्त्वनिष्ठ आहे आणि स्वतःच्या तत्त्वांशी तडजोड करत नाही. तिचे व्यक्तिमत्त्व आधुनिक स्त्रीचे प्रतिनिधित्व करणारे, दृढनिश्चयी आणि भावनात्मक खोली असलेले आहे.
(व) 'गढी' या शीर्षकाची सार्थकता पटवून द्या.
उत्तर (नमुना):
डॉ. प्रतिमा इंगोले यांची 'गढी' ही कथा एका शिक्षकाच्या संघर्षाची आणि गावातील परिवर्तनाची कथा आहे. 'गढी' हे केवळ गावातील पाटील किंवा जमीनदारांचे प्रतीक नसून ते गावातील जुन्या परंपरा, रूढी आणि सत्तेचे केंद्रस्थान आहे. कथेचा नायक बापू गुरुजी गावाच्या विकासासाठी आणि मुलांच्या शिक्षणासाठी झटत असतात. परंतु, 'गढी'वरून (म्हणजेच सत्तेच्या केंद्रावरून) होणारा विरोध आणि गावातील राजकारण त्यांच्या कार्यात अडथळे आणते. अखेरीस, जुन्या विचारसरणीची ही गढी ढासळते आणि नवीन विचारांचा स्वीकार होतो. शीर्षकाचा लाक्षणिक अर्थ असा की, अहंकाराची आणि जुन्या बुरसटलेल्या विचारांची 'गढी' कोसळणे आवश्यक आहे. कथेतील घटनाक्रम आणि संदेश पाहता 'गढी' हे शीर्षक अत्यंत सूचक आणि सार्थ आहे.
विभाग ४ - उपयोजित मराठी
कृती ४. (अ) खालीलपैकी कोणत्याही दोन कृती सोडवा :
(टीप: विद्यार्थ्यांनी खालीलपैकी कोणत्याही दोन विषयांवर माहिती लिहिणे अपेक्षित आहे.)
(१) मुलाखतीची पूर्वतयारी :
उत्तर: मुलाखत यशस्वी होण्यासाठी पूर्वतयारी अत्यंत महत्त्वाची असते. यात मुलाखत देणाऱ्या व्यक्तीची (मुलाखतदात्याची) संपूर्ण माहिती मिळवणे (शिक्षण, कार्य, पुरस्कार) आवश्यक असते. मुलाखतीचा उद्देश आणि विषय निश्चित करून त्यानुसार प्रश्नावली तयार करावी लागते. प्रश्नावलीमध्ये थेट, open-ended आणि विषयाला धरून प्रश्न असावेत. मुलाखतीचे ठिकाण, वेळ आणि कालावधी आधीच ठरवून घ्यावा. आवश्यक तांत्रिक साहित्याची (रेकॉर्डर, कॅमेरा, माईक) जुळवाजुळव करणे देखील पूर्वतयारीचा भाग आहे.
(२) माहितीपत्रकाच्या रचनेची दोन वैशिष्ट्ये :
उत्तर:
१. आकर्षक मांडणी (Layout): माहितीपत्रक पाहताक्षणी वाचकाचे लक्ष वेधून घेणारे असावे. कागदाचा दर्जा, रंगसंगती, अक्षरांचा आकार आणि चित्रे यांची योग्य मांडणी असावी.
२. भाषाशैली: माहितीपत्रकाची भाषा सोपी, सुटसुटीत आणि ग्राहकाला समजेल अशी असावी. ती मनाला भिडणारी आणि उत्पादनाचे महत्त्व पटवून देणारी असावी.
कृती ४. (आ) खालीलपैकी कोणत्याही दोन कृती सोडवा :
(येथे दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे सविस्तर उत्तरे अपेक्षित आहेत.)
(२) माहितीपत्रकाचे स्वरूप लिहा (दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे):
उत्तर (नमुना):
माहितीपत्रक म्हणजे : माहितीपत्रक हे एक असे लिखित माध्यम आहे जे विशिष्ट संस्था, उत्पादन, सेवा किंवा योजनेची सविस्तर माहिती लोकांपर्यंत पोहोचवते. हे 'जनमत आकर्षित करणारे लिखित माध्यम' आहे. आजच्या स्पर्धात्मक युगात जाहिरातीसोबतच ग्राहकांना विश्वासार्ह माहिती देण्यासाठी माहितीपत्रकाची गरज असते.
ग्राहकांना होणारे फायदे : माहितीपत्रकामुळे ग्राहकांना उत्पादनाची वैशिष्ट्ये, किंमत, वापरण्याची पद्धत, आणि संपर्क क्रमांक घरबसल्या मिळतो. यामुळे त्यांचा वेळ वाचतो आणि योग्य निर्णय घेणे सोपे होते.
माहितीपत्रकाचा हेतू : मुख्य हेतू म्हणजे उत्पादनाची किंवा सेवेची माहिती देणे, नवीन ग्राहक जोडणे, आणि संस्थेची विश्वासार्हता वाढवणे. हे एक प्रकारचे 'सायलेंट सेल्समन' (मूक विक्रेता) म्हणून काम करते.
वेगळेपण व वैशिष्ट्ये : माहितीपत्रक हे केवळ जाहिरात नसते, तर ते एक माहितीचा स्त्रोत असते. त्याची भाषा वेधक असावी, मांडणी व्यावसायिक असावी आणि त्यात सत्य माहिती असावी, हे त्याचे वेगळेपण आहे.
विभाग ५ - व्याकरण व लेखन
कृती ५. (अ) सूचनेनुसार कृती करा :
(१) (य) योग्य पर्याय निवडा :
वाक्य: हा आनंद सर्वत्र असतो. (या वाक्याचे प्रश्नार्थी वाक्य ओळखा)
- (१) हा आनंद कुठे नसतो?
- (२) हा आनंद कुठे असतो?
- (३) हा आनंद सर्वत्र असतो का?
- (४) हा आनंद सर्वत्र नसतो का?
स्पष्टीकरण: 'हा आनंद सर्वत्र असतो' या होकारार्थी वाक्याचे प्रश्नार्थी रूपांतर करताना अर्थ तोच ठेवून प्रश्न विचारला जातो. "हा आनंद कुठे नसतो?" याचा अर्थ तो सगळीकडेच असतो.
(२) सूचनेप्रमाणे सोडवा :
किती गडगडाट झाला ढगांचा काल रात्री! (विधानार्थी करा.)
उत्तर: काल रात्री ढगांचा खूप गडगडाट झाला.
(२) (य) योग्य पर्याय निवडा :
'नीलकंठ' या सामासिक शब्दातील समास ओळखून लिहा.
- (१) कर्मधारय समास
- (२) द्विगू समास
- (३) बहुव्रीही समास
- (४) अव्ययीभाव समास
उत्तर: (३) बहुव्रीही समास (निळा आहे कंठ ज्याचा तो - शंकर).
(र) 'दशदिशा' या सामासिक शब्दातील समासाचे नाव लिहा.
उत्तर: द्विगु समास (दहा दिशांचा समूह - पहिले पद संख्याविशेषण).
(३) (य) योग्य पर्याय निवडा :
'दलालांनी मार्गदर्शन संपवून चहा मागवला' या वाक्यातील प्रयोग ओळखून लिहा :
- (१) भावे प्रयोग
- (२) कर्तरी प्रयोग
- (३) कर्मणी प्रयोग
- (४) यांपैकी नाही
उत्तर: (३) कर्मणी प्रयोग (कर्ता तृतीया विभक्तीत, कर्म प्रथमा विभक्तीत).
(र) कर्तरी प्रयोग असलेले वाक्य शोधून लिहा :
- (१) श्वेता गाणे म्हणते.
- (२) चालकाने वेगाला आवरावे.
- (३) समीरने बक्षीस मिळवले.
- (४) कष्टाची भाकर गोड लागते.
उत्तर: (१) श्वेता गाणे म्हणते. (कर्ता प्रथमा विभक्तीत आहे).
(४) (य) योग्य पर्याय निवडा :
फूल गळे, फळ गोड जाहलें,
बीज नुरे, डौलांत तरू डुले;
तेज जळे, बघ ज्योत पाजळे;
का मरणि अमरता ही न खरी?
वरील काव्यपंक्तीतील अलंकार ओळखून लिहा.
- (१) अनन्वय
- (२) अतिशयोक्ती
- (३) अपन्हुती
- (४) अर्थान्तरन्यास
उत्तर: (४) अर्थान्तरन्यास (सामान्य विधानाच्या समर्थनार्थ विशेष उदाहरण दिले आहे).
(र) 'न हे वदन, चंद्रमा शरदिचा गमे केवळ' या वाक्यातील उपमान ओळखा :
उत्तर: चंद्र / चंद्रमा (ज्याची उपमा दिली आहे ते).
(५) (य) 'जमीन अस्मानाचा फरक असणे' या वाक्प्रचाराचा अर्थ पर्यायांतून ओळखून लिहा :
- (१) खूपच फरक असणे.
- (२) खूप मोठा पराक्रम करणे.
- (३) खूप तुलना करणे.
- (४) खूप चर्चा करणे.
(र) 'जमीन अस्मानाचा फरक असणे' या वाक्प्रचाराचा वाक्यात उपयोग करा.
उत्तर: राम आणि श्याम हे सख्खे भाऊ असले तरी, त्यांच्या स्वभावात जमीन अस्मानाचा फरक आहे.
कृती ५. (आ) निबंध लेखन :
खालीलपैकी कोणत्याही एका विषयावर सुमारे २०० ते २५० शब्दांत निबंध लिहा :
- उत्साहाचा झरा : माझी आई
- माझा आवडता ऋतू
- मी रस्ता बोलतोय..... (आत्मवृत्त)
- आंतरजाल (इंटरनेट) : शाप की वरदान
- शाळा बंद पडल्या तर ......
नमुना निबंध: आंतरजाल (इंटरनेट) : शाप की वरदान
आजचे युग हे विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाचे युग आहे. या युगातील सर्वात मोठी क्रांती म्हणजे 'इंटरनेट' किंवा 'आंतरजाल'. आज इंटरनेटशिवाय जीवनाची कल्पना करणेही कठीण झाले आहे. सकाळी उठल्यापासून ते रात्री झोपेपर्यंत आपण कळत-नकळत इंटरनेटवर अवलंबून असतो. पण प्रश्न पडतो की, हे इंटरनेट मानवासाठी वरदान आहे की शाप?
इंटरनेट हे ज्ञानाचे भांडार आहे. एका क्लिकवर जगातील कोणतीही माहिती आपल्याला मिळते. शिक्षणासाठी तर हे एक वरदानच ठरले आहे. कोरोना काळात जेव्हा शाळा बंद होत्या, तेव्हा याच इंटरनेटमुळे शिक्षण चालू राहिले. बँकिंग, तिकीट बुकिंग, शॉपिंग, बिल भरणे यांसारखी कामे घरबसल्या होऊ लागली आहेत. सोशल मीडियाच्या माध्यमातून आपण जगाच्या कोणत्याही कोपऱ्यातील व्यक्तीशी संवाद साधू शकतो. यामुळे जग जवळ आले आहे, हे निश्चित.
परंतु, नाण्याला जशा दोन बाजू असतात, तसे इंटरनेटचे काही दुष्परिणामही आहेत. आजची तरुण पिढी इंटरनेटच्या आहारी जात आहे. मैदानी खेळांपेक्षा मुले मोबाईलमध्ये जास्त रमतात. सोशल मीडियाच्या अतिवापरामुळे सायबर गुन्हे, फसवणूक आणि मानसिक तणाव वाढला आहे. चुकीच्या माहितीचा प्रसार वेगाने होतो, ज्यामुळे समाजात तेढ निर्माण होऊ शकते.
शेवटी, इंटरनेट हे एक साधन आहे. ते कसे वापरायचे हे आपल्या हातात आहे. जर आपण त्याचा वापर ज्ञान मिळवण्यासाठी आणि प्रगतीसाठी केला, तर ते नक्कीच वरदान आहे. पण जर त्याचा दुरुपयोग झाला, तर ते शाप ठरू शकते. अणुशक्तीचा वापर वीज निर्मितीसाठी करायचा की बॉम्ब बनवण्यासाठी, हे माणसाने ठरवायचे असते. तसेच इंटरनेटचा विवेकाने वापर केल्यास ते मानवी विकासाचा एक शक्तिशाली मार्ग ठरेल.
