I युनिट टेस्ट - 2015
इयत्ता: १० वी
विषय: मराठी
गुण: २०
दिनांक: ०३/०८/२०१५
प्रश्नपत्रिका
प्र. १ (अ) योग्य पर्याय निवडून पुढील विधाने पूर्ण करा. (२)
- त्वाची व स्वदेशी ही ..........
- राजप्पा धापा टाकीत ..........
प्र. १ (ब) रिकाम्या जागी कंसातील योग्य शब्द वापरून वाक्ये पुन्हा लिहा. (३)
- आम्ही .......... प्रमाणात पुजारी.
- आम्ही बहुत .......... समा करी चिडखाई.
- अशीही .......... काय साथ सरी।
प्र. १ (क) खालील प्रश्नांची प्रत्येकी एका वाक्यात उत्तरे लिहा. (३)
- संत रोहिदासांना महाराज यांना गुरु केव्हा झाले?
- स्वामी विवेकानंद यांच्या बोलण्याने कोणाचे भान हरपले?
- मित्रांशी बोलताना आपण कोणते विषय टाकतो?
प्र. २ (अ) खालील प्रश्नांची उत्तरे ५० ते ६० शब्दांत लिहा (कोणतेही २). (६)
- पाण्याचे महत्त्व, आम्मा पद्मातून कसे लिहिते?
- कवीच्या मते परमेश्वराचे दर्शन कोठे घडते?
- लेखकाची घरी शिक्षणाविषयी कोणती ठरले, ते लिहा.
- संत सोयराबाई यांनी संसाराची तुलना मृगजळाबरोबर कशी केली आहे?
प्र. २ (ब) खालील पद्यपंक्तींचा संदर्भ देऊन सरळ अर्थ लिहा. (कोणतेही १) (२)
- ‘यसे तो सदा स्वेदांगेकिन्नरी’
- अपराध करी क्षमा । तुम्हा न कळे महिमा ।।
प्र. ३ (अ) खालील सामासिक शब्दांचा समास ओळखा. (२)
- नवरात्र -
- नवरा-बायको -
- चहापाणी -
- मागेपुढे -
प्र. ३ (ब) खालील वाक्य लेखन नियमांनुसार लिहा. (१)
- मित्रांशी गप्पा मारताना आपण खूप मोकळे असतो.
*****
उत्तरपत्रिका (Solutions)
प्रश्न १: उत्तरे
(अ) योग्य पर्याय निवडून विधाने:
- त्वाची व स्वदेशी ही जीवनध्येय होते.
- राजप्पा धापा टाकीत धावत आला.
(ब) रिकाम्या जागी योग्य शब्द:
- आम्ही पुरती प्रमाणात पुजारी.
- आम्ही बहुत अन्यायी समा करी चिडखाई.
- अशीही माया काय साथ सरी।
(क) एका वाक्यात उत्तरे:
- संत रोहिदास त्यांच्या प्रामाणिक, निस्वार्थ भक्तीमुळे आणि उच्च विचारांमुळे लोकांमध्ये 'महाराज' म्हणून ओळखले जाऊ लागले व त्यांना साधनेतूनच गुरूंचा आशीर्वाद प्राप्त झाला.
- स्वामी विवेकानंद यांच्या प्रभावी आणि ओजस्वी बोलण्याने श्रोत्यांचे भान हरपले.
- मित्रांशी बोलताना आपण अभ्यास, खेळ, चित्रपट आणि आपल्या दैनंदिन जीवनातील आवडीनिवडी यांसारखे अनौपचारिक विषय टाकतो.
प्रश्न २: उत्तरे
(अ) ५० ते ६० शब्दांत उत्तरे (कोणतेही २):
- पाण्याचे महत्त्व: पाणी हे जीवन आहे. पाण्याशिवाय पृथ्वीवरील जीवसृष्टी शक्य नाही. पिण्यासाठी, शेतीसाठी, स्वच्छतेसाठी आणि उद्योगांसाठी पाणी अत्यावश्यक आहे. प्रस्तुत पाठात, लेखिकेने पाण्याच्या प्रत्येक थेंबाचे महत्त्व पटवून दिले आहे. त्यांनी दुष्काळग्रस्त भागातील लोकांच्या वेदना मांडून पाणी जपून वापरण्याचा, जलस्रोतांचे संवर्धन करण्याचा आणि पाण्याचा अपव्यय टाळण्याचा मौल्यवान संदेश दिला आहे.
- परमेश्वराचे दर्शन: कवीच्या मते, परमेश्वराचे दर्शन मंदिरात किंवा तीर्थक्षेत्रात नसून ते दिनदुबळ्यांच्या सेवेत आणि प्राणिमात्रांवरील दयेत घडते. जो भुकेल्याला अन्न देतो, तहानलेल्याला पाणी देतो आणि गरजूंची निस्वार्थपणे मदत करतो, त्याच्यामध्येच खरा परमेश्वर वास करतो. निर्मळ मन आणि शुद्ध अंतःकरणातच परमेश्वराचे खरे दर्शन घडते.
- लेखकाचे शिक्षण: लेखकाच्या घरची आर्थिक परिस्थिती अत्यंत हलाखीची होती, ज्यामुळे त्यांच्या शिक्षणाचा प्रश्न निर्माण झाला होता. घरी झालेल्या चर्चेअंती असे ठरले की, लेखकाने पुढील शिक्षणासाठी शहरात जावे, पण शिक्षणाचा खर्च भागवण्यासाठी त्याने स्वतः काम करून पैसे कमवावे. शिकण्याची प्रचंड इच्छाशक्ती असल्यामुळे लेखकाने ही अट मान्य केली आणि आपले शिक्षण सुरू ठेवले.
- संत सोयराबाई आणि मृगजळ: संत सोयराबाई यांनी संसाराची तुलना मृगजळाबरोबर केली आहे. ज्याप्रमाणे वाळवंटात दुरून पाणी असल्याचा भास होतो, परंतु जवळ गेल्यावर तिथे केवळ तप्त वाळू असते, त्याला मृगजळ म्हणतात. त्याचप्रमाणे, हा संसार बाह्यतः सुखाचा आणि मोहक वाटतो, पण तो क्षणभंगुर आणि नाशिवंत आहे. म्हणून या सांसारिक मोहात न अडकता परमार्थाची कास धरावी, असा उपदेश संत सोयराबाई करतात.
(ब) पद्यपंक्तींचा सरळ अर्थ (कोणतेही १):
- ‘यसे तो सदा स्वेदांगेकिन्नरी’
संदर्भ: ही ओळ संत कान्होपात्रा यांच्या अभंगातील आहे. सरळ अर्थ: 'स्वेदांगेकिन्नरी' म्हणजे घामाने भिजलेल्या शरीराची. या ओळीतून संत कान्होपात्रा सांगतात की, विठ्ठलाच्या भेटीच्या तीव्र ओढीने त्या इतक्या आतुर झाल्या आहेत की त्यांचे शरीर घामाने डवरले आहे, जणू काही त्या घामानेच स्नान करत आहेत. विठ्ठल भेटीची तीव्र तळमळ यातून व्यक्त होते. - अपराध करी क्षमा । तुम्हा न कळे महिमा ।।
संदर्भ: ही ओळ संत जनाबाई यांच्या अभंगातील असून, त्या विठ्ठलाला उद्देशून हे बोलत आहेत. सरळ अर्थ: संत जनाबाई म्हणतात, "हे विठ्ठला, मी एक सामान्य दासी आहे. माझ्याकडून कळत-नकळत अनेक अपराध घडतात, पण तू दयाळू आहेस, तू ते क्षमा कर. तुझी महानता आणि महिमा समजण्याइतकी बुद्धी किंवा पात्रता माझ्यात नाही. तूच माझा एकमेव आधार आहेस." यातून त्यांचा शरणागतीचा भाव व्यक्त होतो.
प्रश्न ३: उत्तरे
(अ) सामासिक शब्दांचा समास:
- नवरात्र - द्विगु समास (ज्या समासातील पहिले पद संख्याविशेषण असते.)
- नवरा-बायको - इतरेतर द्वंद्व समास (ज्या समासात 'आणि' या उभयान्वयी अव्ययाने दोन्ही पदे जोडलेली असून दोन्ही पदे महत्त्वाची असतात.)
- चहापाणी - समाहार द्वंद्व समास (ज्या समासात शब्दांतील पदांशिवाय त्याच जातीच्या इतर वस्तूंचा समावेश असतो.)
- मागेपुढे - अव्ययीभाव समास (जेव्हा सामासिक शब्द क्रियाविशेषण अव्ययाप्रमाणे कार्य करतो.)
(ब) लेखन नियमांनुसार वाक्य:
- मित्रांशी गप्पा मारताना आपण खूप मोकळे असतो.
(टीप: दिलेले वाक्य लेखन नियमांनुसार आधीच योग्य आहे.)